مناظره عبدی و شجاعی‌زند درباره "ابرواقعیت فروپاشی جامعه ایران"

جمهوری اسلامی ایران در شرایطی به چهارمین دهه از دوران حیات خود قدم می‌گذارد که چندی است موضوع «فروپاشی اجتماعی در ایران» به صورت جسته و گریخته در محافل نخبگانی و عرصه مطبوعاتی کشور مطرح شده و درباره آن بحث و گفت‌وگو صورت گرفته است.

گروه‌های مختلفی با اهداف گوناگون به این مسئله پرداخته‌اند و برخی در تأیید مدعای خود استدلال‌هایی ارائه داده و نتایج و توصیه‌هایی را مطرح کردند.

در این میان بحث‌های آقای عباس عبدی بیش از سایرین در فضای رسانه‌ای کشور بازتاب یافت. لذا در همین راستا مجله فرهنگ و علوم انسانی عصر اندیشه در شماره جدید خود فرصتی را فراهم کرده است تا با حضور ایشان و آقای دکتر علیرضا شجاعی زند این موضوع عمیقاً و به تفصیل در قالب یک مناظره و تضارب آراء مورد بررسی و مداقه قرار گیرد.

در ادامه برخی از فرازهای مهم این مناظره آمده است. علاقه‌مندان می‌توانند مشروح مناظره را در شماره هفدهم مجله عصر اندیشه بخوانند.   

عبدی: مجموعه نهادهای ما دچار یک اختلال کارکردی جدی هستند. به عبارت دیگر دوام و بقای جامعه دچار اختلال شده است. این ادعا سیاسی هم نیست زیرا آن را در زمان دولت اصلاحات مطرح کردم، نه بعد از آن‌که آقای احمدی‌نژاد آمده بود.

شجاعی زند: آقای عبدی خاص‌بودگیِ ایران را که پیش‌بینی فروپاشی برای آن شده است نشان ندادند. این خصوصیات، کم یا زیاد، در سطوحی بیشتر و در سطوحی کمتر، در همه کشورها و همة نهادهای اجتماعی کشورهای دنیا وجود دارد.

عبدی: من معتقدم در میان نهادهای موجود، تنها نهادی که غیر از خانواده بخش عمده‌ای از کارکرد خود را انجام می‌دهد، نهاد حکومت و تأمین نظم است.

شجاعی زند: فروپاشی را کمتر به معنای گسست و واگرایی و از هم جدا شدن پیوندهای اجتماعی تعبیر کرده‌اند. اگر هم از این تعبیر استفاده شده باشد، عمدتاً در علوم سیاسی بوده است تا جامعه‌شناسی.

عبدی:‌ مشکل اصلی ما این نیست که نهادهای ما خوب کار نکردند، مشکل این است که قبول نداریم ناکارآمد هستیم و اقدامی هم برای اصلاح نمی‌توانیم انجام دهیم و از همه بدتر این که ناکارآمدی‌ها متراکم و تقاطعی می‌شوند. یعنی شما هر طرف را نگاه می‌کنید، وضعیت همین است.

شجاعی زند: اصطلاح فروپاشی خیلی نادر است و نمی‌دانم چرا آقای عبدی به سراغ چنین تعبیری رفته‌اند. شاید خواسته‌اند خلق واژه کنند تا نظام مفهومی ما در این باره کامل‌تر شود؛ شاید هم خواسته‌اند توجهات و حساسیت‌های بیشتری را به‌سوی این موضوع جلب نمایند.

عبدی:‌ شما در کجای دنیا این را می‌بینید که همه رئیس‌جمهورها از ابتدای انقلاب تا کنون بد بودند و دو نفری هم که شامل این قاعده نشدند، یکی شهید و دیگری رهبر شد. کجای دنیا این چنین است؟ معلوم است یک جای کار می‌لنگد و ساختار ایراد دارد.

شجاعی زند: فرض اول ما این است که آقای عبدی یک غرض صرفاً علمی از این بحث داشته‌اند؛ اما هم غلبه چهره سیاسی ایشان بر علمی و هم استفاده از تعبیری نامناسب و مفهومی نادقیق باعث شده تا از آن بیشتر یک برداشت سیاسی شود تا علمی.

عبدی:‌ مجموعه نهادهای نظام هیچ‌کدام نهادهای کارکردی اساسی نیستند و وظایف خود را به درستی انجام نمی‌دهند و آن‌طور که شواهد نشان می‌دهد، به سمت بهبود و اصلاح هم نمی‌روند.

شجاعی زند: آقای عبدی در مقام دفاع از پیش‌گویی خود می‌فرمایند که فکت داریم و فکت داده‌ایم. باید اما توجه داشت که فکت‌های پراکنده و گزینش‌شده کفایت ندارند. فکت‌ها وقتی معنادارند که اولاً از پشتوانه‌های نظری و مفهومی درستی برخودار باشند.

عبدی:‌ اگر نظم و قدرت دولت در اعمال نظم از بین برود، دیگر چیزی نیست که بخواهیم پا روی آن قرار دهیم و ستون آن را استوار کنیم. به این معنا جامعه فروپاشی شده است. یعنی جامعه بر اساس زور و قدرت روی پای خود ایستاده است.

شجاعی زند: بیان آقای عبدی به‌گونه‌ای است که گویا فروپاشی اجتماعی در ایران رخ داده و حکومت آن را با ضرب و زور بر سر پا نگه داشته است. بر این اساس بیش از هفده سال است که در ایران دیگر جامعه‌ای به معنای جامعه‌شناختی آن وجود ندارد.

متن کامل مناظره را در شماره 17 بخوانید

تاریخ :